Nieuw boek Graven in de vuurlinie, Leven in het spergebied langs de Rijn

Wat is híer gebeurd? Dit vragen de bewoners in de Liemers zich af, wanneer zij in april 1945 na een lange evacuatieperiode terugkeren. Het nieuwe boek Graven in de vuurlinie. Gelderland 1944-1945. Leven in het spergebied langs de Rijn. Deel I De Liemers werpt licht op de onbekende, maar bijzondere geschiedenis van hun woongebied. Pannerden speelt een belangrijke rol in dit verhaal.

Na de Slag om Arnhem
Eind september 1944 mislukt de Slag om Arnhem en daarna moeten ruim 200.000 mensen vertrekken. Een brede zone langs de Rijn wordt een Duits front- en spergebied. Van Spijk tot op de Grebbeberg laat de bezettingsmacht door duizenden Nederlanders een verdedigingslinie aanleggen: de Panther-Stellung. Zeer regelmatig ligt het front onder vuur. Granaatbeschietingen, bombardementen en het graafwerk voor de linie richten een enorme ravage aan. Bij thuiskomst, in april 1945, weten de bewoners dan ook niet wat zij zien.
Graven in de vuurlinie
Graven in de vuurlinie en proberen te overleven. Dat is wat de dwangarbeiders en kleine groepjes gebleven bewoners tot de bevrijding doen. De ‘spitters’ komen uit de omgeving zelf, of zijn opgepakt tijdens razzia’s elders in het land. In de Liemers ligt hun werkterrein pal in het schootsveld van de geallieerden. Terwijl de mannen schuttersputten en tankgrachten uitgraven, zien ze wat er in de leegstaande dorpen gebeurt. En zij ervaren hoe het is om in het spergebied te leven.
In het boek laat Karin van Veen de ooggetuigen aan het woord. Wanneer alle zekerheden van een normaal functionerende maatschappij wegvallen, hoe hou je je dan staande? Op basis van deze vraag toont zij welke keuzes mensen maken.
Frontplaats Pannerden
Pannerden ligt als één van de plaatsen aan de rivier direct in de frontlinie. De gemeente wordt een belangrijk militair bruggenhoofd en knooppunt van Duitse stellingwerken. Reden genoeg om uitgebreid in te gaan op de gebeurtenissen in en rond het dorp. Het hoofdstuk Front Pannerden op het Gelders Eiland beslaat 50 pagina’s, naast vermeldingen in de aanloop en de nasleep van dit verhaal.

Het boek is te bestellen bij Uitgeverij Graven in de vuurlinie, www.gridvl.nl. Formaat 21 x 29,7 cm, soft cover, 336 pagina’s, 130 zwart-wit afbeeldingen, 10 militaire kaarten en plattegronden in kleur.

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met:
Karin van Veen
Graven in de vuurlinie
Van Deventerweg 11, 6861 ET Oosterbeek
Telefoon 06 – 2636 4076, Website https://gridvl.nl

Dorpsleven, SS’ers en arbeiders in frontgebied gaat over de ervaringen van bewoners en burgemeester Cremers tijdens het laatste oorlogsjaar 1944/1945. De perikelen tijdens de Slag om Arnhem, de evacuatie en het frontleven van achterblijvers in een steenfabriek komen allemaal voorbij.

De dwangarbeiders verblijven in het gebouw van Claudius Civilis, in de school en in verschillende woonhuizen. In NSDAP-kampen en kerstfeest in Pannerden vertelt een van hen uitvoerig over zijn leven in het dorp en over hoezeer de kerstmis in de gehavende kerk hem ontroert. De bewoners van de steenfabriek roeien vanwege hoogwater met een bootje naar het dorp toe.        

In Contacten dwangarbeiders en de wereld buiten Pannerden vertelt de spitter over zijn ontmoetingen met mensen in de omgeving en zijn moeizame briefwisseling met het thuisfront. De kapelaan en het Rode Kruis helpen waar zij kunnen.

Rotterdammers zitten vast in het spergebied gaat over de uitdaging om weg te komen als dwangarbeider van buiten de Liemers. De IJssel wordt namelijk zwaar bewaakt. Overigens komen vrouwen uit het westen toch per fiets op bezoek. Zij doen zich dan gelijk aan een stevige maaltijd tegoed.

Tankgrachten en loopgraven op een T-splitsing van Duitse linies bevat beschrijvingen van de militaire activiteiten en details van de verdedigingslinie. Hier zit ook een plattegrond bij. Ondanks hun machtsvertoon zijn de Duitsers niet opgewassen tegen de komst van het water. Zij raken steeds meer ontmoedigd, waardoor de sfeer almaar grimmiger wordt. Op het laatst is het verloedering alom.

Vertellingen van bewoners en dwangarbeiders

In dit boek vertellen dwangarbeiders over hun dagelijkse leven in verblijfskampen en over de bizarre werksituatie aan het front. Ook kleine groepjes bewoners houden stand, ondanks de ontruiming en alle risico’s. Zij worstelen met de grillen van de bezettingsmacht, maar zijn moedig en inventief. Samen vertellen zij over de boeiende geschiedenis van dit spergebied. 

De schrijfster mocht onder meer gebruikmaken van niet eerder gepubliceerde brieven en dagboeken. Zij plaatst de persoonlijke ervaringen van bewoners en dwangarbeiders binnen de algemene oorlogssituatie. De arbeidsinzet, de Slag om Arnhem, de ontruimingen en de voedselschaarste, de omgang met de Duitsers, de bevrijding en de wederopbouw: het komt allemaal aan bod.

Na de oorlog werd de linie ontmanteld en veel dwangarbeiders zwegen. Ook de terugkerende bewoners in de Liemers wilden de oorlog snel vergeten.  

Graven in de vuurlinie. Gelderland 1944-1945. Leven in het spergebied langs de Rijn. Deel I De Liemers bevat verhalen over verblijfskampen en bouwlocaties in Zevenaar, Wester­voort, Duiven, Groessen, Loo, Pannerden, Herwen, Aerdt, Lobith, Tolkamer, Tuindorp en Spijk. Het zuidelijke deel van de Liemers telde minimaal 15 verblijfskampen voor dwangarbeiders van de NSDAP. Daarvan was de leeggeroofde Turmac-fabriek de grootste.

Deel II verschijnt rond september 2023 en gaat over Arnhem. Daarna volgt deel III over het spergebied van Oosterbeek tot de Grebbeberg.

---------------------